Thẩm thấu là sự khuếch tán của các phân tử qua 1 màng có tính chọn lọc ion (còn gọi là màng bán thấm).
Ưu trương (tiếng Anh: hypertonic) là môi trường mà nồng độ chất hoà tan lớn hơn so với môi trường nội bào. Nếu một tế bào sống được đặt trong môi trường ưu trương so với nó thì sẽ xảy ra hiện tượng nước từ trong tế bào sẽ đi ra ngoài làm cho tế bào bị mất nước.
Môi trường đối ngược với ưu trương là nhược trương (hypotonic) – khi cho tế bào vào môi trường này nước từ ngoài sẽ vào tế bào làm tế bào căng cứng lên và nếu sự chênh lệch quá cao sẽ làm tế bào vỡ.
Môi trường trung gian là đẳng trương (isotonic).
Cây hút nước và muối khoáng như thế nào?
Hút nước
Cây bốc hơi nước trên mặt lá đồng thời quá trình quang hợp của cây cũng sinh ra nhiều chất hòa tan (axit hữu cơ, đường saccarozo..) khiến cho môi trường bên ngoài rễ trở thành nhược trương. Do đó nước bị thẩm thấu qua lông hút vào bên trong rễ
Nước được hấp thụ vào cây luôn theo cơ chế thụ động nhờ sự chênh lệch áp suất thẩm thấu.
Kết luận: lá bốc hơi nước càng mạnh thì cây hút nước càng nhiều. Vậy nên bạn hãy cố nghĩ đủ cách sao cho lá bốc hơi nước thật nhanh vào. Ví như đặt cây nơi nhiều nắng và gió, đủ nước. Hoặc luôn rửa lá thật sạch, bởi bụi bẩn ngăn cản sự thoát nước.
Hút muối khoáng
Khác với nước, cây hút muối khoáng qua 2 cơ chế:
Thụ động: Khi nồng độ muối khoáng ở môi trường bên ngoài lông hút cao thì tự nhiên muối thẩm thấu vào trong rễ.
Chủ động: Khi nồng độ muối khoáng bên ngoài rễ thấp hơn trong rễ, cây vẫn lấy được muối khoáng nhờ năng lượng ATP.
Ta không phải nhà sinh học, ta chỉ cần hiểu là dù phân nhiều hay phân ít thì cây vẫn lấy được như thường.
Kết luận:
1. Cái gì tan trong nước thì cây mới lấy được.
Bạn đặt một cục phân vào chậu rồi bảo cây ăn thì nó cũng đến chịu. Muốn nó xài được phân đó phải tan trong nước và phân đó phải có mấy con khuẩn nó xé nhỏ thiệt là nhỏ thành ion thì cơ may rễ mới xài được. Nếu mà không như thế thì lượng phân ấy cứ ở yên đó. Thấy cây không khá, tưởng phân yếu, bạn tống thêm phân, thế là rễ ngộp phân, cháy rễ rồi chết!
2. Khi rễ cây ngừng làm việc thì đừng bón phân.
Khi trời nóng quá, lạnh quá, mới thay đất.v.v thì rễ cây sẽ không hoạt động. Thế mà bạn lại cứ tống thêm phân vào. Khi đó, môi trường bên ngoài rễ sẽ là ưu trương, phân sẽ hút nước của rễ ra chứ rễ chẳng lấy được nước của phân. Thế là cây héo!
3. Thời gian tưới càng lâu, cây ăn được càng nhiều.
-Thế tại sao không ngâm luôn cây vào nước? Vì như vậy lông hút của rễ sẽ chết do thiếu oxy.
-Thế pha trộn chất trồng sao cho giữ nước vài tiếng, đỡ phải tưới vài tiếng liên tục có được không? Cũng được nhưng không tốt bằng việc tưới liên tục. Bởi tưới ào một cái nước sẽ không ngấm được đều khắp bầu đất, mà chỉ chảy men theo thành chậu rồi trôi mất, giữa bầu đất vẫn khô. Ngoài ra việc tưới từ từ cũng cung cấp một lượng oxy tươi mới cho bầu đất. Như các thầy Nhật Bản dạy: hãy tưới cho tới khi thấy nước rỉ ra khỏi lỗ chậu.
Những câu hỏi vì sao.
Vì sao ngập úng lâu cây sẽ chết?
Ngập úng lâu ->rễ cây thiếu O2->lông hút chết->cây không hấp thụ được nước->cây héo.
Vì sao cây trên cạn không sống được trên đất ngập mặn?
Dịch tế bào nhược trương so với môi trường nước mặn->cây không lấy được nước->cây chết.
Vì sao cây khóc?
Sáng sớm đôi khi bạn thấy giọt sương mai đậu trên lá. Đẹp lắm phải không ạ? Nhưng cây không thích thế. Đó là do đất chậu ẩm, nồng độ chất tan thấp khiến cây hút nước liên tục và trương lên. Tới một giới hạn nào đó cây chứa không nổi thì buộc lá cây phải mở các khí khổng và tống nước ra ngoài. Nghĩa là bạn nên xem lại xem đất trồng có ẩm quá không.
Vì sao những loài thông, sồi không có lông hút mà vẫn lấy được muối khoáng?
Chúng có những loài nấm cộng sinh hút nước& muối khoáng “bơm” vào trong cây, và chỉ xin một tí nhựa luyện từ cây để sống.
Xưa nay vẫn nghe nói cây hút nước lên nhờ lực mao dẫn, vậy nên hiểu chính xác thế nào?
Đúng là lực vật lý giúp cây đưa nước lên cao là lực mao dẫn. Nhưng vấn đề là cây phải sống trong môi trường nhược trương (nồng độ muối khoáng trong cây cao hơn bên ngoài) thì mới hút được nước. Nếu bạn bỏ 1 nắm muối vào gốc cây, môi trường sẽ thành ưu trương, nước sẽ không thẩm thấu vào lông hút nữa. Khi đó thực sự cây chết khát chứ không phải “ngộ độc muối” mà chết. Điều đó có nghĩa là nếu bạn tìm cách nào đó tẩy sạch muối khỏi đất, cây lại tươi hơn hớn ngay.